آموزش موسیقی به کودکان امروزه یکی از بحث برانگیزترین و در عین حال اساسی ترین شاخه های نوپای موسیقی است. این موضوع زمانی دارای اهمیت فراوان قرار می گیرد که در مقوله رشد و تربیت کودک با دقت بیشتر و موشکافانه نظر شود و تلاش برای دستیابی به سرمایه های بکر حسی کودکان در خانواده و جامعه شکل گیرد.
اصلاً چرا بهتر است کودکان موسیقی یاد بگیرند؟
با توجه به نتایج تحقیقات بسیاری از دانشمندان حوزه کودک، که در دانشگاههای معتبر در سراسر جهان صورت گرفته مشخص گردیده که یادگیری موسیقی از دوران کودکی باعث توانمندسازی و رشد همه جانبه (جسمی، ذهنی، روانی و…) کودک و همچنین افزایش هوش و عملکرد فردی می شود. از اینرو بسیاری از والدین علاقه مند به اهمیت این موضوع پی برده و از ابتدای دوران کودکی فرزندشان را در این مسیر سوق داده و مورد هدایت و حمایت قرار می دهند.
موسیقی با ذهن کودکان چه می کند و چه تاثیراتی دارد؟
موسیقی بر جنبه های گوناگون هوش و یادگیری کودکان از طریق ایجاد تحولات شناختی، تقویت حافظه (بکارگیری همزمان دو نیمکره مغز)، افزایش هوش فضایی- زمانی و تحرک، افزایش توجه و تمرکز، افزایش درک کفاهیم و یادگیری بهتر مهارتهای پایه ریاضی و خواندن، برنامه ریزی و مدیریت زمان، حل مسئله آگاهانه و هدفمند، افزایش خلاقیت و قدرت خیالپردازی پویا، کنترل هیجان و انعطاف پذیری شناختی و ایجاد آرامش تأثیر گذار است و باعث افزایش عملکرد اجرایی و پیشرفت تحصیلی و هوش در کودکان می شود.
از چه سنی می توان موسیقی را به کودک آموخت؟
پاسخ به این سوال بسته به پذیرش نظریات مختلف اندیشمندان و نظریه پردازان این حوزه، متفاوت است. برخی از موسیقیدانان اعتقاد بر این دارند که بهترین سن آموزش موسیقی به کودک از 6 سالگی به بعد است و در 2 تا 3 سال ابتدای آموزش نیز نباید یادگیری فشرده باشد چراکه سختی کار باعث دلسردی و عدم ادامه یادگیری در کودک می شود.
برخی دیگر معتقدند شروع یادگیری موسیقی باید در اسرع وقت و در زودترین زمان ممکن و همراه با یادگیری زبان مادری باشد تا نتیجه مطلوبتری حاصل شود. به اعتقاد برخی یکی از بهترین زمان ها برای ورود کودک به کلاس موسیقی، زمانی است که تا حدی با آن آشنا شده، و یکی دوتا از آلات موسیقی را با کمک والدین خود در منزل نواخته است.
برخی دیگر نیز معتقدند کودک باید به قدری بزرگ باشد که بتواند خودش برای این منظور تصمیم بگیرد و حق انتخاب به وی داده شود تا یادگیری هدفمند و مفیدی داشته باشد. برخی دیگر نیز معتقدند بهترین سن آموزش بستگی به انتخاب ساز دارد. در این زمینه پیشنهاد سایت موزیکا به شرح ذیل است:
- پیانو: ۴-۵ سال
- گیتار: ۷-۹ سال
- درامز: ۷ سال و بالاتر
- آواز: ۱۲ سال و بالاتر
- ساکسیفون: ۷-۸ سال
- فلوت: ۷-۸ سال
- کلارینت: ۷-۸ سال
- ویولن: ۴-۵ سال
- یوکللی: 3-5 سال
- بلز: 3-5 سال
- چلو: ۷-۹ سال
- ترومپت: ۸-۱۰ سال
- سنتور: 5-9 سال
- ویولا: ۶-۷ سال
- ترومبون: ۸-۱۰ سال
- گیتار باس: ۹-۱۰ سال
چه کودکانی بیشتر تمایل به یادگیری موسیقی پیدا می کنند و چرا ؟
به اعتقاد نظریه پرداز حوزه یادگیری کودکان، شلنبرگ (2011)، کودکانی که توانایی شناختی بهتری دارند. وی اظهار می دارد ارتباط بین موسیقی و هوش پیچیده، تعاملی و حتی چرخشی است یعنی هر چه کودک دارای هوشبهر بالاتری باشد موسیقی را بهتر یاد می گیرد و بیشتر لذت می برد زیرا برای آنها خواندن نُتها، تشخیص الگوها، درک محرک های موسیقایی(تِم، توالی هارمونیک و…) آسانتر است و این امر باعث ایجاد حس خوب و انگیزه و علاقمندی به یادگیری بیشتر و ادامه دادن کلاسهای آموزش موسیقی می شود.
با کدام ساز برای آموزش موسیقی به کودکان شروع کنیم؟
انتخاب ساز بسته به قدرت بدنی و توانایی های منحصر به فرد هر کودک دارد و برای شروع آموزش موسیقی بهتر است سازهایی که نواختن آن ها سادهتر است، مورد استفاده قرار بگیرد. امروزه، بیشتر کودکان برای شروع، نوازندگی سازهایی نظیر فلوت ریکوردر، پیانو، سه تار، ویلن و سنتور را فرا میگیرند.
متدهای متداول آموزش موسیقی در جهان
ارف
یکی از روش های محبوب و کاربردی آموزش موسیقی به کودک است که ذهن و بدن کودک را از طریق ترکیبی از آواز، رقص، بازیگری با استفاده از آلات موسیقی ساده و مخصوص این روش درگیر موسیقی می شود.
این روش توسط کارل ارف، آهنگساز آلمانی و مدرس موسیقی، در بین سال های 1920 تا 1930 ایجاد شد و ایده آن بر پایه باور کارل ارف به اهمیت ریتم و حرکت در موسیقی شکل گرفت. ابزارهای موسیقی که در این روش استفاده می شوند شامل ساز های سیلوفون، متالوفون،بلز، سنج، طبل، دایره و غیره است.
کودالی (آموزش مفاهیم)
این روش توسط زولتان کودالی آهنگساز و مدرس موسیقی مجارستانی ابداع شد. فلسفه آن این است که یادگیری موسیقی زمانی که از سنین پایین تر آغاز شود، موثرتر است و هر فرد توانایی یادگیری موسیقی را از طریق استفاده از موسیقی محلی و آهنگ های با ارزش هنری بالا را دارد.
یکی از خلاقیت های این روش استفاده از علائم دست و انگشتان برای یادگیری نت های موسیقی است، به این صورت که هر شکل خاص از دست و انگشت نماد یک نت موسیقی است که برای یادگیری نت به بچه ها در سنین پاین بسیار ساده وقابل فهم است.
این علائم دست با سلفژ و خواندن نت با دهان ترکیب می شود که سبب یادگیری صحیح خواندن در گام موسیقی می شود. و همچنین از یک سیستم صداهای ریتمیک برای یادگیری ریتم و سرعت استفاده می شود. از طریق این درس های ترکیبی کودکان به طور طبیعی به خواندن و تشخیص نت با شنیدن صدا مسلط خواهند شد.
سوزوکی (زبان مادری)
این روش توسط دکتر دانیل شینیچی سوزوکی، ویولنیست مشهور ژاپنی ابداع شد که بر اساس توانایی ذاتی کودک برای یادگیری زبان مادری پایه ریزی شده است بطوریکه از طریق گوش دادن، تکرار، حفظ کردن، ساختن واژگان مطابق با اصول ادبیات زبان پایه و مادری، موسیقی بخشی از وجود کودک می شود.
از اینرو در سن 2 یا 3 سالگی آموزش شروع می شود و کودکان ابتدا آهنگ های بزرگ کلاسیک و قطعات موسیقی را به صورت منظم روزانه گوش می دهند تا در موسیقی غوطه ور شوند و در نهایت آن ها را یاد خواهند گرفت.
این کار باعث می شود کودکان به مرور زمان گوش موسیقیایی خود را قوی کنند و همچنین تغییر گام، زمان بندی و سرعت را در موسیقی تشخیص دهند. و طبق نظریه یادگیری اجتماعی بندورا کودکان در این روش با مشاهده یاد می گیرند و به صورت گروهی آموزش می بینند و از اینرو تعامل اجتماعی و همکاری در میان آنها تقویت می شود.
همچنین این روش بر اهمیت نفوذ و دخالت والدین در آموزش موسیقی کودکان تاکید دارد. والدین تشویق می شوند تا با مربیان همکاری کنند تا به یک هدف مشترک برسند. والدین می توانند در کلاس شرکت کنند و به عنوان کمک مربی در خانه عمل کنند.
دالکروز (تناسب حرکات)
این روش که به عنوان روش حرکات موزون نیز شناخته می شود، توسط امیل جاش دال کروز، آهنگساز و مدرس موسیقی سوئیسی، برای آموزش ریتم، ساختار و بیان موسیقی از طریق ترکیب موسیقی و حرکات جنبشی بدن طراحی شده است.
این روش با تمرین های شنیداری و سلفژ آغاز می شود تا گوش موسیقیایی کودک را تقویت کند. تفاوت آموزش سلفژ در روش دالکروز و دیگر روشها این است که همیشه با حرکات موزون بدن ترکیب می شود.
فلسفه این روش آن است که بهترین حالت یادگیری موسیقی زمانی است که از طریق حواس چندگانه یعنی حسگرهای لمسی، زیبایی شناختی ذهنی و بصری انجام شود. بگونه ایکه کودکان ابتدا موسیقی را گوش می دهند سپس قطعه ای را که می شنوند با حرکات موزون بدنی که به صورت بداهه اجرا می شود، بیان می کنند.
مثلا نُت و ریتم را با قدم زدن و کف زدن نشان می دهند. بداهه انجام دادن حرکات یکی دیگر از ویژگی های این روش است که به کودکان کمک می کند واکنش ها و پاسخ های فیزیکی خود به موسیقی را بروز دهند.
دیگر روش های نوین
- نوشتن نُت بر روی توپ پینگ پونگ
- قرار دادن نُت درون تخم مرغ شانسی
- فلش کارت موسیقی
- استفاده از دومینوی موسیقی
- استفاده از بازی و خلاقیت متناسب سطح مهارت های کودک
- استفاده از تکنولوژی های به روز و آموزش آنلاین
- ترکیب روشهای سنتی و مدرن
ویژگی‌های یک آموزشگاه موسیقی مناسب کودک را مورد بررسی قرار می دهیم:
- نزدیکی به محل کار و زندگی شما
- بکارگیری اساتید مجرب و آشنا با مباحث روانشناسی کودک
- ترجیحاً دارای محیطی نسبتاً بزرگ، منظم، مهیج و دارای فضای سبز و باز برای بازی کودکان
- وجود تجهیزات و آلات موسیقی متنوع و ابزار کمک آموزشی برای یادگیری بهتر کودکان
- دارای امکان برگزاری کنسرت‌های کوچک و فعالیتهای جانبی لازم برای تشویق کودک
در انتها برخی کتابهای آموزش موسیقی به کودکان را جهت مطالعه بیشتر معرفی می کنیم:
- موسیقی برای کودکان (روشها و نظریه های آموزش موسیقی به کودکان)، اثر اریک بلو استاین، ترجمه الهه مخبر دزفولی، انتشارات چتر فیروزه.
- آموزش موسیقی به کودکان (استفاده از نشانه ها و تصویر سازی ذهنی)، نویسنده شیوا عبدالهی
- چرخ و فلک (آموزش موسیقی به کودکان همراه با ترانه های شاد)، گردآوری و تنظیم و بازنویسی هاتف دوستدار، انتشارات چنگ.
- آموزش موسیقی به کودکان (به روش کودای)، اثر اژست شونی، ترجمه نصرت اله مهرگان، نشر چشمه.
- بنیان های آموزش موسیقی به کودکان (موسیقی جهان-6)، اثر ادگار ویلمز، ترجمه مهران پورمندان، نشر افکار.
